به گزارش خبرنگار مهر، علی اعظمی در یادداشتی اختصاصی که در اختیار خبرگزاری ZipNews قرار داده است که به جایگاه پژوهش و پژوهشگر در آینه روایات پرداخته است که در ادامه می‌خوانید:
پژوهشگر حقیقی، روشن کردن و شناساندن راه زندگی بشر و هموار نمودن راه هدایت و رفاه خلق خداوند را سرلوحه کار خود قرار می‌دهد و درست را از نادرست برای مردم می شناساند. کار پژوهشگر تفسیر و تحقیق در متون و طبیعت و… می‌باشد. دانشمند و پژوهشگری که برای پاسخ و تحلیل یک انحراف فکری در جامعه که تهدیدی برای سعادت جامعه به حساب می‌آید، یا برای درمان یک بیماری عمری را به تلاش می‌گذراند تا جامعه بشری را از رنج این مشکلات آزار دهنده نجات بخشد، حقّی عظیم بر گردن جامعه بشری دارد و شایسته پاداشی بسیار است. در روایات نیز بر این امر مهم اهتمام ویژه ای شده است. کارهای پژوهشی که در طول تاریخ توسط مسلمانان صورت گرفته شاهد و گواهی بر این مطلب می‌باشد.
برترین عمل
در روایات اسلامی از تحقیق و پژوهش به عنوان برترین عمل نام برده شده است. امیرالمومنین در این رابطه می‌فرمایند: «لا عَمَلَ کَالتَّحقیق ؛[۱] هیچ کاری چون تحقیق و حقیقت جویی نیست.» علت اینکه تحقیق و پژوهش برترین عمل شمرده شده است و اینکه چه آثار و برکاتی دارد را روایات صادره از ائمه معصومین علیهم السلام بیان نموده اند:
۱. نوشتن و پژوهش عامل بهشتی شدن شخص می‌شود. پیامبر اسلام می‌فرماید: «مَن ماتَ و مِیراثُهُ الدَّفاتِرُ و المَحابِرُ وَ جَبَتْ لَهُ الجَنّةُ ؛[۲] هر که از دنیا رود و میراثش دفترها و دوات‌ها باشد، بهشت ارزانی اش باد.»
۲. پژوهش و قلم زنی، عامل و فراهم کننده اسباب راحتی، در زندگی مردم جامعه می‌باشد. پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم در این رابطه می‌فرمایند: «القَلَمُ مِنَ اللهِ نِعمَهٌ عَظیمَهٌ وَ لَولا القَلَمُ لَم یستَقِمِ المُلکُ و الدّینُ وَ لَم یکُن عَیشٌ صالِحٌ ؛[۳] قلم نعمت بزرگ پروردگار است؛ و اگر قلم نبود، سیاست و دیانتی استوار نمی‌شد و زیستن خوشی در روزگار نبود.»
۳. عالمی که در راه خدا پژوهش می‌کند و علم او زیادتر و عمیق‌تر می‌شود و به اسرار هستی و عظمت خداوند پی می‌برد؛ این علم الهی او باعث خشوع او در مقابل خداوند می‌شود به همین خاطر خداوند در قرآن می‌فرماید: «إنٌما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَماء ؛[۴] از میان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او می‌ترسند.» با این نگاه، تنها علم، روش علمی، پژوهش و تلاش علمی مطلوب است که موجب معرفت و کرنش هر چه بیشتر در محضر خدای متعال شود؛ در غیر این صورت در ارزیابی دینی فاقد ارزش است و چه بسا ضد ارزش باشد!
۴. کتابت و پژوهشی که مشکل مردم را حل می‌کند و مفید برای رفاه مادی و سعادت اخروی مردم است، یک حسنه جاریه در حق نویسنده متدین می‌باشد و تا زمانی که مردم از علم او سود می‌برند شخص نیز از ثواب آن بهرمند می‌شود؛ مانند: اختراعات و کتب فراوانی که در زمینه‌های مختلف علمی نوشته شده اند .[۵]
اجر و پاداش پژوهشگر
در روایات، اجر و پاداش‌های فراوانی به اهل قلم و دانشمند وعده داده شده است که نشان از برتری جایگاه آنان می‌باشد.
۱. مُرکّب عالم و پژوهشگر از خون شهیدان با آن عظمتی که شهید در پیشگاه الهی دارد، برتری داده شده است. امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «إذا کانَ یَومُ القِیامَةِ جَمَعَ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ النّاسَ فی صَعیدٍ واحِدٍ، و وُضِعَتِ المَوازینُ، فیُوزَنُ دِماءُ الشُّهَداءِ مَعَ مِدادِ العُلَماءِ، فیَرجَحُ مِدادُ العُلَماءِ عَلی دِماءِ الشُّهَداءِ ؛[۶] آن گاه که روز رستخیز شود، خدای بزرگ همگان را در یک سرزمین گرد آورد و ترازوهای ارزش سنج در پیش نهد. چون خون‌های شهیدان با مرکب قلم دانشمندان به سنجش آید، مرکب قلم دانشمندان بر خون‌های شهیدان برتری یابد.»
۲. در روایتی دیگر پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در مورد پاداش پژوهش و نگارش می‌فرماید: «اَلْمُؤْمِنُ إِذَا مَاتَ وَ تَرَکَ وَرَقَةً وَاحِدَةً عَلَیْهَا عِلْمٌ تَکُونُ تِلْکَ اَلْوَرَقَةُ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ سِتْراً فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اَلنَّارِ وَ أَعْطَاهُ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بِکُلِّ حَرْفٍ مَکْتُوبٍ عَلَیْهَا مَدِینَةً أَوْسَعَ مِنَ اَلدُّنْیَا سَبْعَ مَرَّاتٍ ؛[۷] مؤمن چون از دنیا رود و برگه ای حاوی دانش از خود بر جای نهد، این برگه در روز رستخیز، میان او و آتش دوزخ پرده‌ای شود و خدای خجسته و بزرگ برای هر حرفی که بر آن برگه نوشته شده باشد، شهری به اندازه هفت برابر دنیا به وی بخشد.»
جلوه‌ای از پژوهشگران تاریخ
در طول تاریخ پژوهشگران زیادی در عرصه علم پا نهاده اند و پژوهش‌ها و مجاهدت‌های شگرفی در این راه انجام داده اند. چند تن از این افراد را یادآور می‌شویم:
۱. میر حامد هندی از جمله اشخاص نادری است که مجاهدت‌ها و پژوهش‌های فراوانی در دفاع از شیعه انجام داده است و از جمله پژوهش‌های او کتاب نفیس «عبقات الانوار» در دفاع از امامت شیعه می‌باشد. نقل شده است که ایشان آن قدر نوشتند که دست راستشان از کار افتاد و بعد از آن با دست چپ شروع به نوشتن کرد و دست چپ هم که از کار افتاد با دهان خود شروع به نوشتن کرد .[۸]
۲. شیخ عباس قمی: از دیگر افرادی که در عرصه علم و پژوهش می‌توان از ایشان نام برد شیخ عباس قمی است که بیش از ۶۰ جلد کتاب تألیف کرد. این مقدار از تالیفات نشانه سعی و تلاش ایشان در زمینه پژوهش می‌باشد که سراسر عمر خویش در این زمینه تلاش کردند .[۹]
با بررسی آیات و روایات به این نتیجه می رسیم که پژوهش و نگارش از اهمیت بالایی برخوردار است. فواید فراوانی برای خود شخص و جامعه در سایه پژوهش ایجاد می‌شود. پژوهشگر در سایه پژوهش خود به پاداش و درجات بالای معنوی و علمی می‌رسد.
پی نوشت
[۱] معجم الفاظ غررالحکم، ص ۲۴۹.
[۲] ارشاد القلوب، ص ۱۷۶.
[۳] مستدرک الوسائل، ج ۱۳، ص ۲۵۸.
[۴] سوره فاطر، آیه ۲۸.
[۵] میزان الحکمة، ج ۸، ص ۳۲۵.
[۶] من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۹۸.
[۷] بحارالانوار، ج ۲، ص ۱۴۴.
[۸] نجوم السماء، ج ۱، ص ۲۵.
[۹] عاقبت بخیران عالم، ص ۴۳.
