خبرگزاری مهر – گروه بین‌الملل-عبدالحمید بیاتی: روز سه شنبه ۲۴ دی ماه کشورهای انگلیس، آلمان و فرانسه با انتشار بیانیه‌ای در بروکسل فعال شدن مکانیسم ماشه را تأیید کردند. در مکانیسم ماشه به لحاظ حقوقی، ابتدا درخواست جلسات حل اختلاف خواهد شد و با قانع نشدن احتمالی اروپاییها، نهایتاً با ارجاع موضوع به شورای امنیت، تحریم‌های سازمان ملل بازخواهد گشت.
در مکانیسم ماشه برجام، شورای امنیت در مورد قطعنامه ادامه لغو تحریم‌های ایران رأی‌گیری می‌کند. فقط کافی است یکی از سه کشور آمریکا، فرانسه یا انگلیس این قطعنامه را وتو و طی ۳۰ روز به تصویب نرسد، آنگاه به شکل خودکار، تمامی تحریم‌ها علیه ایران به کار می‌افتد.
این روند ذیل بند ۳۶ و ۳۷ برجام اینگونه تعریف شده که هر یک از طرف‌های برجام می‌توانند در صورتی که طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکرد، موضوع را در کمیته حل اختلاف مطرح کنند.
این کمیته ۱۵ روز فرصت حل اختلاف را دارد و اگر به نتیجه نرسد با ورود وزیران امور خارجه ۱۵ روز دیگر زمان وجود خواهد داشت. البته در اینجا امکان افزایش زمان رسیدگی نیز پیش‌بینی شده است.
به طور همزمان امکان طرح شکایت در شورای مشاوران وجود دارد و آنها باید تا ۱۵ روز بعد نظر غیر الزام آور خود را ارائه کنند.
چنانچه اختلافات در ۳۰ روز حل نشود؛ گام سوم، فرصت پنج روزه برای کمیته مشترک است که با کمک شورای مشاوران راه‌حلی بیابد.
اما اگر همچنان اختلافات پابرجا باشد، طرفین می‌توانند تعهدات خود را به طور کامل یا گام به گام متوقف کنند و موضوع را با ۱۵ عضو شورای امنیت در میان بگذارند.
در مرحله پنجم، پس از ارجاع موضوع به شورای امنیت، اعضای آن ۳۰ روز فرصت رأی‌گیری دارند. تا بدون رأی وتوی اعضای دائم این شورا- آمریکا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین- قطعنامه به تصویب برسد.
پس از این پنج مرحله، اگر شورای امنیت در مدت یک ماه قطعنامه‌ای صادر نکند، مکانیسم ماشه به کار می‌افتد و تحریم‌ها به طور خودکار بازمی‌گردند.
اما در واکنش به این اقدام اروپا، سید عباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه در خصوص بیانیه سه کشور اروپایی مبنی بر آغاز فرآیند حل و فصل اختلافات در برجام توسط این سه کشور به خبرنگاران گفت: ابتدا این توضیح لازم است که اقدام سه کشور اروپایی یک اقدام کاملاً انفعالی و از موضع ضعف به شمار می‌رود. فرآیند حل و فصل اختلافات در برجام را جمهوری اسلامی ایران از یکسال و اندی پیش و با ارسال نامه‌های رسمی از سوی وزیر امور خارجه کشورمان به هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام آغاز کرده و لذا نه به لحاظ فرآیندی و نه به لحاظ عملی اتفاق جدیدی نیافتاده است.
کشورهای اروپایی در تمام عمر برجام هیچیک از تعهدات خود را اجرایی نکردند و از زمان خروج آمریکا از برجام نیز تلاش کرده ا ند تا جمهوری اسلامی ایران را در ریل تن دادن به شروط دوازده گانه دولت دونالد ترامپ قرار دهند.
موسوی گفت: واقعیت آن است که به دنبال اعلام خروج غیرقانونی آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های این کشور که بایستی وفق برجام لغو می‌شدند، برجام در یک وضعیت عدم توازن و ناپایدار قرار گرفت. در نتیجه جمهوری اسلامی ایران وفق بند ۳۶ برجام با آغاز فرآیند حل و فصل اختلافات، مساله را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع داد و این کمیسیون در جلساتی که برای رسیدگی به درخواست ایران برگزار شد، چه در سطح مدیران سیاسی و چه در سطح وزرا، با اجماع و تاکید همه طرف‌های برجام مبنی بر اینکه سبب اصلی وضعیت بغرنج کنونی، خروج غیرقانونی آمریکا از برجام است، راه حل‌هایی را برای جبران این وضعیت تصویب نمود. اما متأسفانه در مدت یکسال طرف‌های اروپایی برجام به رغم تعهداتی که هم در برجام داشتند و هم صراحتاً و به طور رسمی پس از خروج آمریکا از برجام در جلسات کمیسیون مشترک برعهده گرفتند، نتوانستند اقدامی ملموس و جدی برای ایفای تعهدات خود صورت دهند و به همین سبب نیز، کشورمان از مقررات پیش بینی شده در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام استفاده کرده و اجرای بخشی از تعهدات هسته‌ای خود را طی پنج گام با فواصل زمانی قابل ملاحظه متوقف نمود.
سخنگوی وزارت امور خارجه افزود: در حقیقت اعلام آغاز فرآیند حل و فصل اختلافات و فعال کردن بند ۳۶ برجام از سوی طرف‌های اروپایی در فضایی مطرح می‌شود که این بند از مدتها پیش توسط جمهوری اسلامی ایران مورد استناد قرار گرفته است و وضعیت جدیدی ایجاد نخواهد شد. البته چنانچه اروپاییها – که در بیانیه خود مدعی هستند این اقدام را با حسن نیت و با هدف حفظ برجام صورت داده‌اند- به جای تلاش برای ایفای تعهدات خود و بهره مند کردن ایران از آثار لغو تحریم‌ها وفق پیوست دو برجام، به تداوم مسیر وادادگی در برابر آمریکا ادامه دهند و یا بخواهند از فرآیند حل و فصل اختلافات در کمیسیون مشترک برجام سوءاستفاده کنند، باید خود را برای پذیرش تبعات آن نیز آماده کنند که این تبعات قبلاً به آنان از طرق مقتضی گوشزد شده است.
بدعهدی‌های برجامی اروپا
فرصت سوزی و بدعهدی اروپاییها مربوط به امروز و دیروز نیست و از بدو شکل‌گیری انقلاب اسلامی تاکنون کشورهای اروپایی پا به پای آمریکا در جهت دشمنی با جامعه ایرانی گام برداشته‌اند و در مقاطع مختلف نقش دلالی را ایفا کرده‌اند که در جهت افزایش فشارها بر جمهوری اسلامی ایران با هدف تأمین منافع آمریکا بوده است.
کشورهای اروپایی در تمام عمر برجام هیچیک از تعهدات خود را اجرایی نکردند و از زمان خروج آمریکا از برجام نیز تلاش کرده‌اند جمهوری اسلامی ایران را در ریل تن دادن به شروط دوازده گانه دولت دونالد ترامپ قرار دهند.
بیش از یک سال از وعده اروپاییها برای حفظ عملی برجام می‌گذرد و کشورهای این قاره از اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ وعده راه اندازی یک کانال مالی ویژه برای تسهیل تجارت با ایران و در واقع دور زدن تحریم‌های آمریکا می‌داد و به بهانه‌های مختلف به تعویق افتاد تا در بهمن ماه سال گذشته از سازوکار مالی مورد نظر خود با عنوان اینستکس طی یک بیانیه رسمی رونمایی کرد.
عنوان کانال ویژه تجارت اروپا با ایران (INSTEX) در واقع مخفف عبارت Instrument in Support of Exchanges Trade به معنی ابزار پشتیبان مبادلات تجاری است. در متن بیانیه وزرای خارجه سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس تأکید شده که تمرکز این ابزار پشتیبان مبادلات تجاری روی ضروری‌ترین نیازهای مردم ایران یعنی دارو و کالاهای کشاورزی و غذایی است.
قرار بر این بود که این کانال با تزریق پول از سوی اروپا آغاز به کار کند اما تا این لحظه چنین اتفاقی رخ نداده است.
بعد از خروج آمریکا از برجام، بسیاری می‌گفتند که این جریان فرصتی مناسب برای اروپاست تا استقلال خود را در برابر آمریکا نشان دهد اما عملکرد آنها در طول دو سال گذشته نشان داد که اروپاییها هم فاقد اراده و هم فاقد ابزار لازم برای کسب استقلال در برابر آمریکاست.
تأخیر عامدانه اتحادیه اروپا در ارائه و اجرایی کردن ساز و کار مالی ویژه، معلول مذاکرات پشت پرده‌ای است که میان وزرای امور خارجه کشورهای اروپایی و مایک پمپئو وزیر امور خارجه دولت ترامپ و در قالب «دیپلماسی پنهان» صورت می‌گیرد.
پیش از برداشته شدن گام سوم برجامی ایران، «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان، در واکنش به بدعهدی‌های طرف‌های اروپایی گفته بود: اینستکس هم یک مرحله مقدماتی بوده و هنوز عملیاتی نشده است و اگر هم عملیاتی بشود باید پول نفت وارد این سامانه شود و نباید این‌طور باشد که اینستکس وسیله‌ای برای اجرای دستورات آمریکا شود.
دیپلمات عالی رتبه ایران خاطر نشان کرد که اینستکس وسیله‌ای برای اجرای تعهدات اروپاست بویژه بعد از زمان خروج آمریکا از برجام؛ معلوم است که این سازوکار با موافقت آمریکا نمی‌تواند کار کند. این سامانه باید به‌عنوان یک اقدام اروپایی در نظر گرفته شود. آنها باید این جرأت را به خودشان بدهند که بر اساس تعهدات‌شان عمل کنند نه براساس منویات آمریکا. این موضوعی بوده که در جلسه اول مطرح شده است. همچنین نتیجه جلسه کمیسیون مشترک برجام این بوده که اعضای کمیسیون یک بار دیگر بر تعهدات خودشان تاکید کردند و باید ببینیم که چگونه تعهدات‌شان را انجام می‌دهند.
ظریف تاکید کرده بود که در شرایط کنونی و تا زمانی که اقدامات لازم از سوی اروپا صورت نگرفته، حتماً گام سوم جمهوری اسلامی در کاهش تعهدات برجام عملی خواهد شد. در واقع اقداماتی که تاکنون اروپا انجام داده است، هیچ تناسبی با تعهدات و توقعات‌شان نداشته است. اگر آنها می‌خواهند توقعات‌شان عملی شود باید به تعهدات خود عمل کنند. فروش نفت ایران و بازگشت درآمدهای نفتی ایران از جمله تعهدات اولیه اروپا در قبال ایران است.
بر همین اساس در شرایطی که فرضیه استقلال اروپا در نظام بین‌الملل بارها ابطال شده است، سرمایه گذاری بر روی «رفتار اروپا» نتیجه‌ای جز شکست و ناکامی برای ایران نخواهد داشت. در دنیای حقیقی، اگر اروپا بخواهد در برجام بماند و از منافع آن بهره مند شود باید به شروط ترامپ در خصوص برجام یعنی برداشته شدن قید زمانی برای محدودیت‌های هسته‌ای ایران، انجام بازرسی‌های بیشتر از ایران، محدود شدن توان موشکی و توقف حمایت ایران از جریان مقاومت نزدیک شود امری که اجابت آن از سوی ایران بسیار بعید است.
برخی می‌گویند که اقدام اروپا برای عملیاتی کردن مکانیسم ماشه، گشودن درهای گفتگو بوده و بعید است که تروئیکای اروپا در شرایط فعلی قصد بازگردان تحریم‌های ایران را داشته باشد. در پاسخ به این افراد باید گفت از آنجا که اروپا در جریان برجام نشان داده بدون اجازه آمریکا قدم از قدم برنمی دارد و همچنین در نظر گرفتن این نکته که ایران با تغییر برجام و اضافه شدن بندهای جدید به آن مخالف است بعید است که گفتگوهای تهران و تروئیکای اروپا در این رابطه به نتیجه برسد.
پس از خروج آمریکا از برجام برخی کارشناسان اعلام کردند که این اقدام فرصتی مناسب برای اروپا بوجود آورده تا استقلال خود را از آمریکا کسب و به نمایش بگذارند اما نحوه عملکرد این به اصطلاح سه قدرت اروپایی در طول یک و سال و نیم گذشته نشان داد که آنها نه توان، نه اراده و نه امکانات کسب استقلال از آمریکا دارند و در اغلب مواقع نقش جاده صاف کن را برای واشنگتن ایفا می‌کنند.
